Da li je čovek jedini odgovoran za klimatske promjene?
"Plava planeta“ je po mnogo čemu posebna u do sada poznatom univerzumu. Ogromna prostranstva okeana koja bujaju životom, kopna prekrivena vegetacijom i najrazličitijim životinjskim vrstama postoje samo zato što su uslovi na Zemlji upravo ovakvi kakvi jesu.
Ovi uslovi su diktirani između ostalog sastavom, položajem, dimenzijama, fizičkim osobinama kako planete, tako i njene atmosfere. Ono što svaki stanovnik našeg doma mora da shvati jeste koliko je ovakav ekosistem osjetljiv. On je balanser na žici koji pokušava da se što duže održi.
I najmanje promjene imaju makroskopske posljedice, neke korisne a neke izuzetno štetne, koje se gomilaju kao tegovi na krajevima balansirajućeg štapa. Balanser može da se uz određene promjene prilagodi i održi ravnotežu, ali negde postoji granica. Nakon te granice više nema povratka, i uslovi na Zemlji više nikada neće biti isti.
Naša planeta nije oduvijek ovakva kakva je sada. Same klimatske promjene nisu nešto što je isključivo djelo čovječanstva, niti nešto što je nužno loše. Od svog formiranja, pre više od 4.5 milijarde godina, ova gomila kamena je vidjela neizdrživo vrele i nezamislivo hladne periode. Teško je reći kakva je temperatura bila u tačno određenom vremenskom trenutku, najprije jer mi sami kao vrsta nismo mogli biti tamo. Naše postojanje je, da ponovimo, posljedica fino izbalansiranih klimatskih uslova, koji su tu tek jedan trenutak u poređenju sa trajanjem Zemlje.
Kada je u pitanju postojanje klimatskih podjela, nedoumica nema. Naučnici iz cijelog svijeta se slažu da globalno zagrijavanje planete štetno utiče na uslove života, jer su dokazi jasni i svima očigledni. U samo posljednjih sto godina nivo vode se povećao za otprilike 17 cm. Međutim u poslednjih desetak godina porast nivoa vode je duplo veći nego do tad, dijelom i zbog topljenja ledenih površina.
Neosporiv je i porast temperature na globalnom nivou, koji se beleži od sedamdesetih godina prošlog vijeka, gde se deset najtoplijih godina desilo za poslednjih dvanaest. Sve to je uticalo i na vremenske nepogode, koje su takođe sve učestalije i razornije.
Najveći krivac je naša atmosfera, odnosno efekat staklene bašte. Dio sunčevog zračenja koji se odbija od naše planete rasipa se u svim pravcima na česticama koje se nalaze u atmosferi (najviše ugljen-dioksidu i ostalim „polutantima“) . Vraćeno, uglavnom infracrveno zračenje, dodatno zagrijava planetu. Ovaj efekat takođe nije sporan u naučnom svijetu. Ono oko čega se vodi debata jeste koliko je čovjekov uticaj, odnosno zagađenje usljed ljudskog faktora presudno u klimatskim promjenama i da li je efekat staklene bašte dominantan.
Da li je čovjekov uticaj je presudan
Veliki deo naučnika koji se bave klimatskim promenama kaže da upravo ljudi najviše utiču na atmosferu, a samim tim i klimu. Razvojem industrije (nakon kog je uslijedilo i ubrzano povećanje naseljenosti) počela je i sve veća emisija različitih gasova u atmosferu. Gasova, odnosno čestica na kojima se sunčevo zračenje (makar njegov infracrveni deo) efikasnije rasipa i prema već objašnjenom mehanizmu dodatno zagrijava planetu.
Period industrijskog razvoja se poklapa sa periodom ubrzanih klimatskih promjena, što potkrepljuje ovu teoriju. Glavni polutant odgovoran za efekat staklene bašte je ugljen-dioksid (CO2). Danas je procenat ovog gasa u atmosferi 390 milionitih delova jedinice, odnosno ppm. 2009 godine prosek je bio 3 ppm manje, dok je tridesetih godina prošlog veka bio oko 284 ppm. Međutim, ugljen dioksid nije jedini koji zagađuje atmosferu.
Veliki broj ostalih gasova, kao što su na primjer ugljen monoksid i metan, takođe zauzimaju sve više mjesta u vazduhu i time povećavaju efekat zagrijavanja planete. Ovi gasovi ne uništavaju samo atmosferu direktno. Između 30% i 40% ugljen dioksida (i procenat ostalih) se rastvara u okeanima. Ovim mehanizmom se smanjuje pH vrednost vode odnosno povećava se kiselost. U hemijskim reakcijama se oslobađaju određeni joni koji utiču ne samo na zagrijavanje atmosfere i vode, već i na stvaranje oluja sa razarajućim posledicama.
Ili pak čovek malo toga može da promjeni
Niko ne osporava činjenicu da čovek utiče na ekosistem, menja izgled naše planete i zagađuje atmosferu. Pitanje je da li je taj uticaj presudan i da li su ove promjene značajne. Ugljen dioksida je u atmosferi nekada bilo mnogo više nego sad (recimo 4400 ppm za vreme Paleozoika) u odnosu na koje je trenutna promjena sastava atmosfere matematički zanemarljiva. Čak i da to nije slučaj, postoje zagađenja na koja mi, kao vrsta, ne možemo da utičemo.
Na primjer, vulkani pri svojoj erupciji izbacuju nešto mnogo opasnije po planetu od užarene lave. Oni emituju gasove, i to baš one koje ne želimo u atmosferi. Vulkan proizvodi količine ugljen-dioksida, ugljen-monoksida i metana koje su mnogo puta veće nego one koje proizvedu veći gradovi za isti vremenski period. Pored toga oslobađa se velika količina čađi, prašine i ostalih čestica koje nazivamo aerosoli. Ove čestice delom i absorbuju zračenje koje dolazi sa sunca.
Međutim to nije sve. Sama planeta Zemlja se tako kreće oko Sunca da se nagib ose rotacije periodično menja. Period ovih promena je veliki (govorimo o desetinama hiljada godina) i ovakvo kretanje je veoma sporo, ali direktno utiče na ugao pod kojim sunčevi zraci dolaze do planete, odnosno kako se planeta zagrijava. Prethodnih nekoliko hiljada godina smo živjeli u toplom periodu, a kako proračuni govore – zima dolazi. A tu je i samo Sunce koje opet periodično prolazi kroz cikluse kada daje više, odnosno manje energije, a nikada se ne zna kada se može desiti neka nepredviđena solarna promena, od koje se ne možemo sakriti.
Izvor: National Geographic
